İstanbul’u alan Türkiye’yi kazanır 

İstanbul, gerek ekonomik gücü, gerek genç nüfusu ile Türkiye’yi sırtlamaya devam ediyor. Siyasetbilimcilerin üzerinde uzlaştığı en önemli konu ise; İstanbul’u alanın Türkiye’yi kazanacağıdır… AK Parti-MHP ittifakı İstanbul’da politik karşılığını bulmakta oldukça zorlanıyor. İç Anadolu’da bu ittifakın etkisi hissedilebilir ancak İstanbul’da doğru, gerçekçi ve objektif bir çalışmayla tersi bir etki yaratması yüksek bir olasılıktır. 

16 Nisan referandumunda İstanbul’da hangi ilçede Evet’in hangi ilçede Hayır’ın önde olduğunu gösteren harita.

Türkiye seçmeninin yüzde 31,7’sini oluşturan İstanbul-Ankara-İzmir illerinin 24 Haziran 2018 tarihindeki seçimleri nasıl etkileyeceğini hepimiz biliyoruz. Bu iller içerisinde hiç şüphesiz ki İstanbul tek başına belirleyicidir. Seçmen kitlesinin yüzde 19,02’sini barındıran İstanbul, 98 milletvekiliyle, 10,5 milyonluk seçmen kitlesiyle dengeleri büyük ölçüde belirleme potansiyeline sahiptir.  Bu konuda Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan tutun da ana muhalefet lideri Kemal Kılıçdaroğlu’na kadar birçok siyaset aktörünün söylemleri de ortada… Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “İstanbul’u kazanamazsak Türkiye genelinde kaybederiz” değerlendirmesi gerçekçi ve konuyu özetleyicidir bu konuda. İstanbul için 7 Haziran 2015 Genel Seçim sonuçlarını ve 16 Nisan 2018 Anayasa Referandum sonuçlarını baz alarak bir değerlendirme yapalım.

7 Haziran Genel Seçimlerinde partilerin İstanbul’daki bölgelere göre oy dağılımı:

AKP’nin İstanbul ortalaması % 40,9, CHP’nin % 29,4, HDP’nin % 14,4, MHP’nin % 11 ve SP’nin ise 2,1 olarak gerçekleşmiş. AKP en yüksek oyu % 42,7 ile 2. bölgede, CHP en yüksek oyu % 32,0 ile 1. bölgede,  HDP en yüksek oyu %14,5 ile 3. bölgede, MHP %11,5 ile 3.bölgede ve SP ise % 2,5 ile 2. bölgede almış. Bu rakamlar ayrıca üzerinde duracağımız 16 Nisan 2017 Anayasa referandumu ile kıyaslandığında bize önemli bir fikir veriyor. Bu değerlendirmeler yapılırken birkaç noktaya dikkat çekmek gerekir. Öncelikli olarak CHP ile HDP’nin oy oranın toplamı % 41,85 olup AKP’nin oyundan fazladır. Saadet Partisi ile bu oran % 44 civarındadır. MHP’nin durumu ise oldukça farklıdır. MHP’nin oy oranı % 11’dir. Ancak bu dönemde İYİ Parti henüz kurulmuş değildi. MHP’nin oy oranında ciddi bir düşüşün yaşandığı biliniyor.  AKP’nin de 7 Haziran 2015 tarihinden bu yana özellikle İstanbul’da ciddi olarak yıprandığı ve oy kaybına uğradığı görülüyor.

İstanbul’da Üç Partinin 7 Haziran Genel Seçimlerinin İlçelere göre Oy Oranları (%)

AKP’nin oylarını koruduğu ilçelerle CHP’nin oylarının yüksek olduğu ilçeler oldukça dikkat çekicidir. Yoksullaşmanın yoğun olduğu ilçelerde AKP’nin oy oranı yüksek görünürken, tersine Gayri Safi Milli Hasıla’nın yüksek olduğu bölgelerde CHP’nin oy oranları oldukça yüksek görünüyor. Örneğin AKP’nin oy potansiyelinin yüksek olduğu Bağcılar, Esenler, Sultanbeyli gibi ilçelere karşılık CHP’nin oy oranının yüksek olduğu Bakırköy, Beşiktaş, Şişli ve Kadıköy gibi ilçeler ön plana çıkıyor. Bu ilçelerin sosyo-kültürel ve sosyo-politik özellikleri birbirinden oldukça farklılık gösteriyor. Bu reel durum, özellikle muhalefetin seçim çalışmasında hangi ilçelere öncelik vermesi gerektiği bakımından önemli veriler sunuyor. Adaylar, bu gerçeği dikkate alarak İstanbul’da daha güçlü bir sonuç elde edebilmek için seçim faaliyetini nerelerde yoğunlaştırmaları gerektiğini bilmelidir. HDP, bazı ilçelerde ikinci sırada bulunuyor ve CHP’den çok daha fazla oy almış, HDP’nin güçlü olduğu Esenyurt, Bağcılar, Sancaktepe, Beyoğlu, Arnavutköy gibi ilçelerde Kürt kökenli seçmen grubu oldukça yoğundur. Bir başka ifadeyle sosyal-politik-kültürel farklılık kendisini çok belirgin olarak hissettiriyor. Kürt gettollarının politik-kültürel refleksi ağırlıklı olarak HDP’de somutlaşıyor. İstanbul’da 4. parti konumunda olan MHP ise daha çok milliyetçi eğilimlerin yüksek olduğu bölgelerde etkili oluyor. Oy oranı düşük görünmesine rağmen Saadet Partisi, bu oranı artırmada ciddi bir potansiyele sahip görünüyor.

16 Nisan Referandumu’nda İstanbul

16 Nisan 2017 tarihinde yapılan Anayasa Değişikliği Referandumu, İstanbul’daki oy dengesini belirlemede bir ölçü olarak alınabilir. İstanbul’da 16 Nisan Referandumu’nda çıkan Evet ve Hayır sonuçları ile Evet ve Hayır tavrını benimseyen partiler toplamının yerel ve genel seçim sonuçları arasında bir benzerlik söz konusu olduğunu görmek mümkün.

16 Nisan Referandumu sonuçları dikkate alındığında İstanbul’da ilçeler arasında açık bir saflaşmanın yaşandığını söylemek mümkündür. Aynı şekilde bazı ilçelerde ise sonucun partiler lehine veya aleyhine değişmesi mümkün olan bir dengenin oluştuğu görülüyor. Örneğin 16 Nisan Referandumunda %53-70 arasında ‘Evet’ oyunun çıktığı Ümraniye, Sultangazi,Sultanbeyli, Pendik,Kağıthane, Gaziosmanpaşa, Bağcılar, Arnavutköy, Güngören, Beykoz, Başakşehir gibi ilçelerde AKP’nin ciddi bir etkinliği var. Buna karşılık % 54 ile % 82 arasında ‘Hayır’ oyunun çıktığı Şişli, Silivri, Sarıyer,Maltepe, Kadıköy, Kartal, Çatalca, Büyükçekmece, Beşiktaş, Bakırköy, Avcılar, Ataşehir, Adalar gibi ilçelerde CHP’nin etki alanından bahsetmek mümkün… Farklı sosyo-politik kesimlerin ‘Evet’ veya ‘Hayır’ oyu kullanması nedeniyle ortaya çıkan sonuç tek başına bir ölçü değildir. Ancak ortaya çıkan tabloya bakıldığında üçlü bir merkezin oluştuğu görülüyor.  AKP-MHP ittifakına karşı CHP-İYİ Parti-Saadet Partisi ve Demokrat Parti merkezli ikinci oluşum ve bunların dışında üçüncü yol olarak tanımlanan HDP.  Bu üçlü grubun seçim stratejisinin İstanbul merkezli olacağı açıktır. Hem parlamento hem de Cumhurbaşkanlığı seçiminde İstanbul sonucu belirleyecektir. İstanbul’da ‘Hayır’ oyunun %51,4 çıkması İstanbul’un 24 Haziran 2018 seçimleri için önemli bir veri sunuyor. Saflaşmanın netleşmiş olması ve politik dengelerin giderek belirginleşmesi nedeniyle, muhalefetin İstanbul’da oy potansiyelini ciddi oranda arttıracağı görülüyor.

7 Haziran’dan 16 Nisan’a AKP-MHP’nin gerileyişi

7 Haziran 2015 Genel Seçimleriyle 16 Nisan 2017 Referandumu sonuçlarının ilçeler bazında birkaç ilçenin karşılaştırılması somut bir fikir verebilir. Özellikle AKP-MHP ortak oy oranlarını karşılaştırarak somut bir değerlendirme yapmamız mümkün. 7 Haziran 2015’te Arnavutköy’de AKP-MHP  toplam oyu yaklaşık % 72,8, 16 Nisan 2017’de ise Evet oyu % 66,7 olarak gerçekleşmiş. Yaklaşık oyarak % 6,2 oranında bir düşüş yaşanmış. Bahçelievler’de AKP-MHP toplam oyu % 55,0 civarında olup bu oran Anayasa referandumunda % 50 civarına gerilemiş. Aynı şekilde Sancaktepe’de AKP-MHP oy toplamı % 60,14 olup 16 Nisan 2018 tarihinde bu oran % 51,7’ye düşmüş. Referandum sürecinden bu yana AKP-MHP ittifakının hemen her ilçede oy kaybı devam ediyor.

İstanbul, Anadolu’nun aynasıdır

İstanbul aynı zamanda illerin ve bölgelerin sosyo-kültürel geleneğinin yaşandığı bir megapoldür. İstanbul, Anadolu’nun sosyolojik yansımasıdır. İstanbul’u tanımak bir bakıma Anadolu ve Mezopotamya’yı tanımaktır. İstanbul, çok kültürlü ve çok yönlü sosyal dinamikleri içerisinde barındıran bir metropoldür. Anadolu’nun sosyolojik yapısı ile mega-kent kültürünün buluştuğu İstanbul’u kazanmak fiilen Anadolu’yu kazanmaktır. İstanbul ile Anadolu arasındaki etkileşim tahminlerin ötesinde derin ve güçlüdür. İstanbul’un karakteristiklerinden biri de Anadolu’da dar olan akrabalık ilişkilerinin çok daha geniş bir alanı kapsayan ‘hemşericilik’ olgusunun sosyal yaşamda etkili olmasıdır. Bu nedenle Sivaslılar, Rizeliler, Diyarbakırlılar şeklinde somutlaşan ‘hemşericilik’ giderek Karadenizliler, Güneydoğulular gibi bölgesel hemşericiliğe dönüşüyor. Şehir ve bölgesel örgütlenme modellerini oluşturan derneklerin özellikle İstanbul gibi metropollerde kimliklerini koruma kaygısı olarak ön plana çıkıyor. Zamanla politik ilişki ağlarına girmeye başlayan dernekler ve vakıflar gibi kurumsal yapıların birer baskı unsuru olmaya başladıkları görülüyor. Bu bakımdan İstanbul nüfus profilinin bölgesel oranlarını bilmenin ve buna uygun örgütlenme stratejileri oluşturmanın, başarı kazanma koşullarından biri olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Bölgesel potansiyelin seçimlerde bir karşılığı olduğu gerçeğini unutmamak gerekir.

Anadolu’dan İstanbul’a yerleşen nüfus / Bölge ve İllere Göre

Karadeniz, İç Anadolu ve Kürt illeri merkez olmaz üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden gelip İstanbul’a yerleşen nüfus yaklaşık 9,6 milyondur. Bu rakamlar sürekli olarak değişmekle birlikte İstanbul’un sosyo-kültürel yapısı bakımından bize bir fikir veriyor. Bölgelerin nüfus yoğunluğu doğal olarak politik ilişkilerde ciddi bir toplumsal baskıya yol açmaktadır. Politik partiler, aday belirlerken, illerin ve bölgelerin nüfus durumunu, sosyal ilişkilerini hesaba katmak zorunda kalmaktadırlar. Göçün sosyolojik ve tarihsel nedenleri ciddi bir araştırmayı gerektirmekle birlikte Anadolu illerinden İstanbul’a 740 bin göçle en çok nüfus veren il Sivas’tır. 553 bin ile Kastamonu, 511 bin ile Ordu, 487 bin ile Giresun, 462 bin ile Tokat, 422 bin ile Samsun, 400 bin ile Trabzon, 398 bin ile Malatya, 392 bin ile Erzurum takip ediyor.